Λουσοί

Αρχαία πόλη της Αρκαδίας με ιερό της Άρτεμης. Βρίσκεται στη σημερινή περιοχή Καλαβρύτων (Αχαΐα), κοντά στο μικρό χωριό Λουσικό (υψόμ. 1.140 μ.). Από τα Καλάβρυτα ξεκινά δρόμος που οδηγεί μέσα από τους Άνω και Κάτω Λουσούς μέχρι το ιερό της Άρτεμης. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι κόρες του βασιλιά της Τίρυνθας Προίτου τρελάθηκαν και κατέφυγαν σε κοντινή σπηλιά· ο Μελάμποδας τις μετέφερε στους Λ. και τις θεράπευσε στο ιερό της Άρτεμης Ημέρας. Εκεί τελούνταν τα Ημεράσια, γιορτή όπου διεξάγονταν αγώνες με τη συμμετοχή ξένων. Η αρχαιότητα της πόλης προκύπτει από την πληροφορία ότι ο Αγησίλαος από τους Λ. αναδείχθηκε νικητής σε αγώνα κέλητος ίππου κατά τα ενδέκατα Πύθια (546 ή 542 π.Χ.). Αργότερα, η περιοχή ανήκε στους κατοίκους της Κλειτορίας. Αναφέρεται ότι λίγο μετά το 220 π.Χ. οι Αιτωλοί λεηλάτησαν το ιερό τουλάχιστον δύο φορές. Μολονότι ο Παυσανίας αναφέρει ότι στις ημέρες του (έγραψε τα Αρκαδικά περίπου το 174 μ.Χ.) δεν είχαν μείνει ούτε ερείπια των Λ., από ευρήματα προκύπτει ότι η πόλη επεδείκνυε δραστηριότητα μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. Τα λείψανα του ναού της Άρτεμης και τα κτίσματα που τον πλαισίωναν αποκαλύφθηκαν την περίοδο 1898-99 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, ενώ υπήρξε επανέναρξη των αρχαιολογικών εργασιών από το 1981. Η κάτοψη του ναού, ο οποίος χρονολογείται περίπου το 300 π.Χ., είναι ασυνήθιστη· υπήρχε πρόσταση από τέσσερις δωρικούς κίονες εν παραστάσει στις δύο στενές πλευρές του πρόναου και του οπισθόδομου, ενώ ο σηκός ήταν προσιτός από τον πρόναο και από μία είσοδο στα Ν. Επίσης, από τις μακριές πλευρές υπήρχαν έξοδοι σε στοές που είχαν το ίδιο μήκος με τον ναό (32 μ.), ενώ το συνολικό πλάτος του οικοδομήματος έφτανε τα 20 μ. Τα ευρήματα στα οικιστικά τμήματα των Λ. απέδειξαν πως υπήρχε μια περίοδος ακμής κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, με ευρύχωρες οικίες. Αρχαία κατάλοιπα των Λουσών, στον νομό Αχαΐας.